KỸ THUẬT TRỒNG VÀ CHĂM SÓC DƯA LEO

Dưa chuột gồm có các giống quả nhỏ, quả trung bình và nhóm quả to nên chọn giống có chất lượng cao, năng suất cao và chống chịu được sâu bệnh.

Có 2 nhóm giống dưa chuột

Nhóm dưa trồng giàn

Canh tác phổ biến ở những nơi có điều kiện làm giàn. Các giống dưa trong nhóm này có;

+ Các giống lai Fl:

- Mummy 331: Nhập nội từ Thái Lan, sinh trưởng khá, ra nhánh mạnh, bắt đầu cho thu hoạch 35 - 37 ngày sau khi gieo (NSKG), quả suôn đẹp, to trung bình (dài 16 - 20cm, nặng 160 - 200g), vỏ màu xanh trung bình, gai trắng, thịt chắc, phẩm chất ngon, giòn, không bị đắng, năng suất trung bình 30 - 50tấn/ha.

- Giống 759: Nhập nội từ Thái lan, sinh trưởng mạnh, cho thu hoạch 35 - 37 NSKG, quả thẳng, to trung bmh, gai trắng, màu quả hoi nhạt hon nhưng năng suất và tính chống chịu tưong đương Mummy 331.

+ Các giống dưa chuột địa phương

- Dưa chuột xanh: Tăng trưởng khá, ít đâm nhánh nên phải trồng dày, cho quả rất sớm (32 - 35 NSKG), quả to trung bình, vỏ xanh trung bình, gai đoa, dưa cho năng suất từ 20 - 40 tấn/ha. Khuyết điểm của giống là cho quả loại 2 nhiều vào cuối vụ và dễ nhiễm bệnh đốm phấn. Hiện nay giống này được Công ty Giống cây trồng miền Nam chọn lọc thành giống cao sản.

- Dưa Tây Ninh: Tăng trưởng mạnh, đâm nhánh mạnh, hoa cái xuất hiện trên dây nhánh nên cho thu hoạch rễ (40 - 42 NSKG), quả to dài hơn dưa chuột xanh, vỏ xanh trung bình, có sọc, 2 đầu hoi nhỏ hon phần giữa quả. Dưa Tây Ninh chịu nóng tốt, thích họp canh tác ữong thòi điểm giao mùa hơn dưa xanh và cho năng suất cao hơn. Giống này cũng được Công ty Giống cây trồng miền Nam chọn lọc thành giống cao sản.

Nhóm dưa trồng trên đất

Trồng phổ biến ở những nơi không có điều kiện làm giàn hay diện tích trồng lớn và canh tác trong mùa khô, phần lớn là giống địa phương:

- Dưa chuột: Cây bò dài 1m - 1,5m, cho thu hoạch rất sớm (30 - 32 NSKG), nhiều quả và mau tàn. Quả nhỏ, ngắn (dài 10 - 12cm, nặng < 100g), màu xanh nhạt, vỏ nhanh chuyển màu vàng sau thu hoạch, thịt quả mỏng, ruột to, ăn ngon giòn, được ưa chuộng để ăn tươi hoặc trộn giấm nhưng không có giá trị kinh tế cao.

- Dưa chuột Phụng Tường: Tăng trưởng khá và ra nhánh mạnh, cho quả sớm (32 - 35 NSKG), quả dài trung bình, màu xanh trắng, gai đen, ruột đặc. Dưa Phụng Tường cho năng suất cao hơn và vỏ quả không chuyển sang vàng nhanh như dưa chuột nên được trồng phổ biến hơn.

Kỹ thuật canh tác

Thời vụ

Có thể trồng quanh năm, tuy nhiên dưa chuột tăng trưởng tốt trong mùa mưa hơn mùa khô. Các vụ trồng khác nhau có thuận lợi và khó khăn khác nhau:

- Vụ Hè Thu: trồng vào tháng 5-6, thu hoạch tháng 7 - 8 Dưong lịch, đây là thòi vụ clúnh trồng dưa chuột leo giàn. Mùa này dưa cho năng suất cao, ít sâu bệnh và đỡ công tưới nưóc.

- Vụ Thu Đông: trồng vào tháng 7-8, thu hoạch 9 - 10 Dưong lịch, do mưa nhiều, cây có cành lá sum sê, cho ít hoa quả. Trong thòi kỳ ra hoa nếu gặp mưa liên tục vào buổi sáng thì cây đậu quả kém hoặc quả non dễ bị thối, vụ này dưa dễ .bị bệrửi đốm phấn nên thời gian thu hoạch ngắn.

- Vụ Đông Xuân: trồng vào tháng 10 - 11, thu hoạch tháng 12-1 Dương lịch, dưa chuột bò và dưa giàn đều trồng được. Vụ này thòi tiết lạnh, thường có dịch bọ trĩ và bệnh đốm phấn phát triển mạnh nên phải đầu tư cao.

- Vụ Xuân Hè: trồng vào tháng 1-2, thu hoạch 3 - 4 Dưong lịch, mùa này nhiệt độ cao thích hợp cho dưa chuột trồng đất. Cuối mùa nắng, thời tiết khắc nghiệt nhất trong năm, lưọng nước bốc thoát qua mặt đất và lá dưa nhiều, nếu không tưới đủ nước cây sinh trưởng kém, thân ngắn, lá nhỏ, hoa quả ít và cho năng suất thấp.

Làm đất và gieo hạt

Dưa chuột có yêu cầu đất nghiêm khắc do bộ rễ yếu và sức hấp thụ của rễ kém, nếu gặp hạn hay úng hoặc nồng độ phân cao bộ rễ dưa dễ bị vàng khô, vì thế nên trồng dưa trên đất có thành phần cơ giới rứiẹ như cát pha, đất thịt nhẹ thoát nước tốt, có nhiều chất hữu cơ, pH từ 6.5 - 7.5.

Nên làm đất kỹ. Đất mặt phải cày cuốc sâu, lên luống cao 20 - 25cm để trồng trong mùa mưa hoặc trồng có làm giàn, mùa nắng trồng dưa thả bò trên đất ruộng hay đất thoát nước tốt chỉ cần đào hộc trồng, không cần lên luống. Luống trồng có thể phủ bạt plastic hay rơm rạ để giữ ẩm.

Lượng giống gieo trồng trên 1000m^2 cần phải có từ 70 - 100g, tùy thuộc vào độ lớn của hạt giống, khoảng cách trồng, mật độ trồng.

- Ngâm ủ hạt giống: ngâm hạt giống trong nước sạch không bị phèn mặn khoảng 4 giờ, sau đó vớt hạt, rửa sạch nhớt, để thật ráo nước, để hạt vào khăn ẩm gói vào bao ni lông (Polyethylene) buộc kữi miệng đem ủ hạt ở nhiệt độ 70 từ 29 - 31oC, thường xuyên kiểm tra nhiệt độ và độ ẩm của hạt, 1 - 2 giờ sau ủ mở gói hạt lấy khăn ủ vắt lại cho ráo nước nếu dư nước hạt bị hư không nảy mầm. Thông thường sau khi ngâm khoảng 24 - 30 giờ hạt bắt đầu nảy mầm. Chọn hạt nứt nanh (nảy mầm đem gieo ngay), ủ lại những hạt chưa nảy mầm.

Có 2 cách gieo

- Gieo thẳng ngoài đồng

+ Ưu điểm: là cây mọc mạnh hon, ít tốn công lao động hon.

+ Nhược điểm: khó chăm sóc quản lý hon vì gieo ngoài đồng trên diện tích rộng nếu gặp mưa hoặc sâu bệrủi thì không chủ động được. Phải chuẩn bị đất gieo tốt thì tỷ lệ cây chết sẽ ít. Dùng phân chuồng hoai mục bỏ vào lỗ gieo, đất phân giải được trộn đều để cây con mọc mạnh. Tuy nhiên cũng cần gieo hạt vào bầu, khoảng 10 - 15% so với tổng số cây để dự phòng, trồng giặm cây chết ngoài đồng.

- Gieo vào bầu

+ Ưu điểm: dễ chăm sóc cây con hon, chủ động trong việc phòng trừ sâu bệnh và vật hại như chuột phá hại.

+ Nhược điểm: tốn nhiều công lao động đem cây con trồng ngoài đồng, cây con phát triển chậm hon gieo thẳng.

Bầu làm ni lông (Polyethylene) hoặc lá chuối thành phần gồm đất mặt tơi xốp khoảng 60%, 30% phân chuồng hoai mục và 10% tro trấu, ở đất pha cát tùy theo mức độ cát pha mà ta giảm bớt tỉ lệ tro trấu lại.

Riêng vùng đất đồng bằng sông Cửu Long thì phải sử dụng tro trấu ở tỉ lệ cao.

Lưu ý: Khi gieo hạt thì cho đầu rễ hướng thẳng góc xuống đất, chiều cao lỗ gieo bằng chiều dài hạt cộng với chiều dài rễ mầm, nghĩa là đầu hạt ngang bằng vói mặt đất. Sau đó dùng phân chuồng sàng kỹ lấp hạt, rải Basudm hạt phòng trừ kiến, dế, sâu đất...

Sau khi gieo thẳng ngoài đồng từ 5 - 6 ngày (hoặc 2 -3 ngày sau khi trồng), cần tiến hành trồng giặm lại những cây đã chết, nên nhanh chóng ưồng giặm liên tục để đảm bảo mật độ cây trồng.

Gieo cây con

Để tiết kiệm hạt giống, công chăm sóc cây giai đoạn đầu và tăng độ đồng đều của cây, cần sản xuất cây con trong khay xốp hoặc khay nhựa có kích thước 60 X 45cm với số lượng 60 hốc/khay.

Vật liệu làm bầu gồm 40% đất, 30% trấu hun hoặc mùn mục và 30% phân chuồng mục. Các thành phần trên được trộn đều, loại bỏ rom, rác, vật rắn sau đó đổ đầy các hốc trên khay, ấn nhẹ rồi xếp khay trên giá cao cách mặt đất ít nhất 50cm trong nhà lưới có che mái bằng vật Hệu sáng (ni lông hoặc tấm nhựa trắng).

Hạt ngâm trong nước ấm 35 - 40 độ C trong thời gian 3 giờ, sau đó ủ ở nhiệt độ 27 - 30 độ C. Khi hạt nứt nanh thì đem gieo vào các hốc, mỗi hốc 2 hạt và tưới đủ ẩm. Sau đó hàng ngày đều phải tưói giữ ẩm cho cây đến trước khi trồng 2 -3 ngày thì ngừng tưới.

Lượng hạt dưa gieo cho mỗi hecta từ 0,7 - 1kg (30g/sào).

Hạt dưa chuột nảy mầm rất nhanh và tỉ lệ nảy mầm cao nên có thể tỉa thẳng 2 - 3 hạt/lỗ, gieo sâu 2 - 3cm và lấp tro trấu. Trồng giống F1 để tiết kiệm giống và chăm sóc cây con được đều, nên gieo cây con trong bầu đất và đem trồng khi có lá thật. Trồng mỗi lỗ một cây, các giống ít đâm nhánh trồng 2 - 3 cây/lỗ. Khoảng cách trồng 0.8 - 1,5m X 0,3 - 0,4m, mật độ 30.000 - 50.000 cây/ha. Dưa giàn trồng hàng đon hay hàng đôi đều được, mùa thuận nên trồng dày để có năng suất cao, mùa nghịch nên trồng thưa để dễ chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh.

Lượng giống trồng cho 1 hecta tùy phưong pháp trồng. Dưa thả bò, dưa địa phưong cần 1 - 3kg giống/ha; dưa F1 - cần 0.5 - 0.8 kg hạt/ha.

Chăm sóc

Cây 5 - 6 lá thật, lúc ra tua cuốn cần tiến hành cắm giàn cho cây. Giàn dưa chuột cắm hình dấu nhân, cao 1,2 - 1,6. Mỗi hecta cần 42 - 45 nghìn cây dóc. Sau khi cắm buộc giàn chắc chắn, dùng dây đay, dây chuối mềm buộc ngọn dưa lên giàn theo hình số 8. Công việc này làm thường xuyên đến khi cây ngừng sinh trưởng (thu 3 - 4 lứa quả).

Thường xuyên nhặt sạch cỏ ở gốc cây, cắt bỏ những lá già ở phía dưói để tạo độ thông thoáng cho ruộng.

Giữ 3 - 4 cành cấp 1, mỗi cành chỉ để 1 - 2 đốt quả, còn lại cắt bỏ để tập trung dinh dưỡng cho quả ở thân chính.

Bón phân

Phân hữu cơ trung bình 20 - 25 tấn/ha.

Phân vô cơ: Các loại phân vô cơ thương phẩm số lượng sử dụng được quy theo nguyên chất: N 90- 120kg/ha; P P s 60 - 90kg/ha; K2O 100 - 120kg/ha. Phương pháp bón: Bón lót toàn bộ phân hữu cơ, toàn bộ phân lân vói 25% lượng phân đạm và 25% lưọng phân kali, bón đều rải rác.

Chọn đất cao, dễ thoát nước nhưng chủ động nguồn nước tưói. Đất thịt nhẹ hoặc cát pha có độ pH từ 5,5 - 6,5. Trước đó 2 vụ không trồng các cây cùng họ bầu, bí.

Do bộ rễ cây dưa chuột yếu nên đất trồng cần cày, bừa kỹ, nhỏ, tơi xốp, nhặt sạch cỏ dại. Lên luống rộng l,2m, cao 0,3m, rãnh rộng 0,3m.

Sau khi lên luống, rạch hàng chia luống vói khoảng cách 60 - 70cm, cách mép luống 20 - 30cm rồi bón phân vào rãnh với lượng như sau:

- Phân đạm: 120 kg/ha hoặc 12 - 15 kg/sào.

- Phân lân: 90 kg/ha hoặc 20 - 25 kg/sào.

- Phân kali: 120 kg/ha hoặc 12 - 15 kg/sào.

- Phân chuồng hoai mục: 20 - 30 tấn hoặc 7,4 - 11 tạ/sào.

Cách bón phân, phủ luống: toàn bộ phân chuồng, 50% phân lân cùng 30% lượng phân kali được bón vào rãnh, đảo đều và lấp đất. Sau đó rắc một lớp thuốc xử lý đất lên mặt luống để phòng sâu hại cây con có thể dùng Basudin lOH vói lượng dùng 27 - 30 kg/ha (tương đưong 1kg/sào) và tiến hành phủ ni lông. Nên sử dụng ni lông 2 mặt để rải lên mặt luống (mặt đen rải xuống dưói và mặt có ánh bạc rải lên trên), chèn kỹ đất hai bên mép luống rồi đục lỗ với đường kính 10 - 12cm. Khoảng cách mỗi lỗ đục 35cm trong vụ Đông và 40cm trong vụ xuân.

Trồng cây; Sau khi loại bỏ những cây khác dạng, cây bị bệnh, chuyển khay ra giữa đồng, nhấc nhẹ bầu cây ra khỏi khay và rải đều theo lỗ đục trên mặt luống. Vùi kính bầu cây dưới đất và tưới thấm cho chặt gốc.

Nhu cầu dinh dưỡng của dưa chuột khá cao, dưa chuột hấp thụ mạnh nhất là kali, kế đến là đạm. Dưa chuột mẫn cảm vói chất dinh dưỡng trong đất và không chịu được nồng độ phân cao; vì vậy phân được bón thúc nhiều lần thay vì bón tập trung, ở giai đoạn đầu của sự sinh trưởng dưa hấp thụ nhiều đạm hon các chất khác; đến khi dưa phân nhánh và kết quả dưa mói hấp thụ mạnh kali. Tuy nhiên bón đạm dư thừa dẫn tới tình trạng cây tăng trưởng mạnh và ra nhiều hoa đực.

Lượng phân bón tùy theo điều kiện dinh dưỡng có sẵn trong đất và nhu cầu của cây dưa chuột qua từng giai đoạn sinh trưởng. Đối với giống lai nhập nội cho năng suất cao, cần bón phân nhiều hơn giống địa phương.

Công thức phân thường dùng cho dưa chuột trồng ở đồng bằng là:

N; 140 - 220 kg/ha.

P2O5 . 150 - 180 kg/ha.

K20: 120 - 150 kg/ha.

Bón thúc:

+ Lần 1 khi cây có 4 - 5 lá thật: bón 1/4 lượng phân đạm + 1/4 lượng phân kali.

+ Lần 2: Sau lần thu quả đầu tiên: bón 1/4 lượng phân đạm + 1/4 lượng phân kah.

+ Lần 3: Sau lần bón thứ 2 khoảng 10 - 25 ngày bón 1/4 lượng phân đạm + 1/4 lưọng phân kali. Kết hợp bón phân, làm cỏ, vun gốc lấp phân. Lượng phân bón tính trên diện tích 1000m^2 (áp dụng cho dưa chuột bò giàn).

- Bón vôi nông nghiệp: lượng bón từ 30 - 50kg tùy theo độ pH rải vôi đều trên mặt ruộng, kết hợp cày bừa đất tơi xốp. Bón vôi nên trước bón lót ít nhất 10 ngày.

- Bón lót; lúc làm đất, chôn toàn bộ phân chuồng và bỏ lỗ lúc gieo hạt, tổng cộng khoảng 2 - 3m^2.

- Bón thúc: tùy tình hình cây phát triển giữa 2 lần bón thúc và sau bón thúc lần 4, nên tưói phân DAP hoặc NPK 16-16-8, hoặc phim phân bón lá Bảo Đắc bổ sưng để cho cây phát triển tốt nhất. Dưới đây là loại bón và lượng bón cụ thể rứiư sau: bón phân vào mùa mưa;

+ Bón thúc đợt 1; 10 ngày sau gieo: 3kg DAP + 2kg urê + Ikg KCl.

+ Bón thúc đợt 2: 15 - 20 ngày sau gieo: 19kg DAP + 12kg urê + 7kg KCl.

+ Bón thúc đợt 3: 30 ngày sau gieo: 20kg DAP + 12kg urê + 8kg KCl.

+ Bón thúc đợt 4: 40 ngày sau gieo: lOkg DAP + 6kg urê + 4kg KCl.

+ Bón thúc đọt 5: 50 ngày sau gieo: lOkg DAP + 6kg urê + 4kg KCl.

- Nếu trồng vào mùa khô, thời gian giữa 2 lần bón dài hơn và số lần bón ít hơn, tuy nhiên lượng phân bón không thay đổi.

- Nếu trồng dưa chuột có trải bạt, ngoài bón lót có phân chuồng, phải bón thêm phân hóa học khoảng 40% 77 lưọng phân cả vụ, các lần bón thúc cần rải phân dưới đường mương sau khi dẫn nước vào.

Dựa vào công thức trên có thể bón cho 1 ha dưa chuột: 1 tấn phân 16-16-8, 100kg urê, 50kg DAP và 100kg KCl hoặc 200 - 300kg urê, 500 - 700kg super lân, 150 - 200kg KCl, 20 - 25 tấn phân chuồng và 1 - 2 tấn tro trấu.

Sau đây là một ví dụ về thời điểm, loại phân và liều lượng bón cho 1 ha:

caygiongcantho.vn

Ở những vùng có tập quán bồi bùn, phân thúc được chia làm 2 lần bón 2 bên luống vào 12 và 20 ngày sau khi gieo, sau đó bồi bùn lên mặt luống để lấp phân. Phân bón nuôi quả cũng được chia làm nhiều lần sau các đợt thu quả. Ngoài ra có thể phim bổ sung phân qua lá Supermes để tăng tỉ lệ quả loại 1.

Tưới nước

Tăng cường lượng nước tưới và diện tích tưới xung quanh gốc khi cây lớn, nhất là thời kỳ ra hoa quả rộ; cần thoát nước tốt trong mùa mưa. Trong trường hợp tưới rãnh, không nên để nước quá cao trong mương tưới khi cây lớn vì có thể làm hạn chế hoặc hư rễ dưa mọc dài ra mương, tốt nhất là rút cạn nước trong mương sau khi tưới, lượng và số lần tưới nước tùy thuộc vào độ ẩm của đất.

Vào mùa nắng tưới nước 2 lần/ngày: buổi sáng và chiều mát. Nếu trồng dưa có trải plastic một chu kỳ tưới có thể 2 - 3 ngày tưói 1 lần, cách tưới dẫn nước vào mương tưới thấm. Nếu cây thiếu nước cây phát triển kém, khó đậu quả, quả phát triển không bình thường, chất lượng thương phẩm kém có thể thịt quả bị đắng.

Nếu thừa nước năng suất giảm, lá bị vàng, bị chết héo do bộ rễ không phát hiển được.

Dưa chuột có bộ rễ ăn nông nên cần nhiều nước. Nguồn nước tưới là nước giếng khoan, nước sông. Trước khi cắm giàn (20 - 30 ngày sau khi trồng), cần tưới rãnh, để nước ngấm vào luống rồi tháo hết nước. Trong vụ Thu Đông có ửiể tưói rãnh để cung cấp nưóc cho cây. Cần thường xuyên giữ ẩm đất từ giai đoạn cây ra hoa, đặc biệt từ khi thu quả để tăng chất lượng thương phẩm quả (khi thiếu nước, quả thường bị đắng và cong).

Kết hợp giữa tưới nước với bón thúc ở 3 thời kỳ:

- Lần 1: Khi cây có 5 - 6 lá thật, bón 20% lượng đạm, 25% số lân và 10% số kah, hồà vào nước để tưới.

- Lần 2: Sau khi thu lứa đầu, bón 40% lượng đạm, 25% lân và 30% kali, bón cách xa gốc, sau đó tưói rãnh hoặc tưói gốc.

- Bón thúc lần 3 sau lần 2 từ 7 - 10 ngày, hòa nước để tưới nốt số phân còn lại (40% đạm và 30% kali). Ngoài ra có thể bổ sung dinh dưỡng cho cây bằng cách dùng phân lân ngâm vói nước phân chuồng hoai mục hoặc bã đậu để tưói cho cây. Nếu vào thời điểm bón thúc gặp trời mưa liên tục nhều ngày thì chuyển sang sử dụng phân bón lá theo hướng dẫn trên nhãn mác.

Phủ rơm, làm giàn

Trồng dưa bò đất phải đậy rơm xung quarứì gốc để giữ ẩm hoặc rải rom rạ khắp mặt ruộng cho dưa bò, đồng thòi bảo vệ quả khỏi hư thối do tiếp xúc trực tiếp với đất ẩm và rơm cũng hạn chế sự phát triển của cỏ dại.

Khi cây dưa bắt đầu vươn ngọn chuẩn bị bò khoảng 15-20 ngày sau khi gieo, có nghĩa là sau bón thúc lần thứ 2, nên tiến hành cắm cây làm giàn, dùng cây nứa tép (tharủì tre) dài khoảng 2,5 - 3m, cắm thành hình chữ A, chiều dài giàn tùy theo chiều dài của luống, dàn cây nứa thả lên nóc và 2 bên hông hình chữ A có cột dây, cần dùng cây cắm chéo gốc cắm đỡ 2 đầu luống để đề phòng gió, sau đó phủ lưới ni lông mắt lưới rộng 20cm lên giàn để cho dưa chuột bò.

Đối với dưa trồng giàn, khi cây bắt đầu có tua cuốn thì làm giàn kiểu chữ nhân, cao khoảng 2m. Giàn bằng chà gai tốt hơn tre sậy vì chà gai có nhiều nhánh ngang, dưa dê bám khi bò và sử dụng được 2 - 3 vụ, cần 40.000 - 50.000 cây chà/ha. Giàn cũng có thể làm cố định bằng cọc tràm và dây kẽm để sử dụng được 3 - 5 năm. Hiện nay, việc sử dụng lưới ni lông để làm giàn cho dưa chuột cũng được phổ biến ữong sản xuất vì giảm bớt được số lượng cây giàn, giảm chi phí, thao tác nhanh gọn và dùng được nhiều mùa.